Në foto: Jusuf Vrioni ( i pari nga e majta ) në ditën e nderimit me dekoratën e lartë ‘Legjioni i Nderit’, përkrah me Jacques Lang, Luan Rama dhe François Deniau).

JUSUF VRIONI
OSE
'FANTAZMA' ELEGANTE

  ( vijon nga numri i kaluar )

PERKTHIME, PERKTHIME ...

Po tani? - pyet vetveten, J.Vrioni - Ç'do bëhet tani me mua ? I instaluar, bashkë me t'ëmen, në një fshat të Fierit e me 43 vjet mbi kurriz, ai përjeton një tjetër burg të dytë. Njerëzit përreth e shohin me urrejtje e dyshim. Arsyeja? Ai ka qenë në burg, ndërsa familja e tij qe armike. O Perëndi ? Si mund të shpëtonte nga ajo skëterrë? Të shkonte diku, në një vend tjetër ku njerëzit të mos ta shihnin me përbuzje e dyshim?! Për shembull, pse të mos shkonte përsëri në Tiranë ? Aty, mund të gjente edhe ndonjë punë ...

Dhe ja, duket se një dritëz optimizmi ringjallet e, shpresa për një jete normale rikthehet kur, fare rastësisht, në plazhin e Durrësit, ai njihet me një vajzë të re e të këndshme. Ajo quhej Agi dhe, fati do ta sillte që të bëhej gruaja e tij e ardhshme.

‘Tashmë, i lidhur me Agin, unë kisha një arsye më tepër të mendoja për transferimin tim në Tiranë. Pastaj, aty, të merresha me diçka. Ndofta, me përkthime... Gjatë udhëtimeve të shpeshta në kryeqytet isha njohur dhe me disa persona, të cilët më kishin propozuar të përktheja tekste historike e letrare. Në fakt, pak kohë mbas daljes nga burgu, kisha nisur të provoja përkthimin e poezive të Migjenit, më tepër për qejf se sa për të provuar aftësitë e mia. Më pas, kish qenë pikërisht kunati i Migjenit, Skënder Luarasi, i cili mbasi mësoi se unë kisha studiuar në Francë, më rekomandoi përkthimin e tij të plotë. Ai qe edhe përkthimi im i parë letrar edhe pse nuk pati fatin të botohej... Edhe Petro Marko kish shumë dëshirë t'i përktheja një roman. Petroja, ashtu si unë, kish qenë në burg, por qe ‘rehabilituar’ e shihej me sy të mirë nga autoritetet. Pak më vonë, historiani Kristo Frashëri më propozoi t'i përktheja një ‘Histori të Shqipërisë’, autor i së cilës qe ai vetë. Më pas më angazhuan në Shtëpinë Botuese, për përkthimin e përmbledhjes me novela "Kenga dhe pushka" të Dh. Shuteriqit. Kështu, për vetë rrethanat e kushtet në të cilat ndodhesha, punën e përkthyesit e shihja si të vetmen mundësi për të jetuar…’.

Pas ca muajsh, martesa me Agin, e cila banonte familjarisht në kryeqytet, i hap dritën jeshile, për t'u pasaportizuar në Tiranë.

‘Pikërisht, gjatë asaj kohe, pra aty rreth vitit 1963, më lindi ideja të përktheja romanin Gjenerali i ushtrisë së vdekur. Për atë libër, kisha lexuar një artikull shkruar nga Javer Malo, të cilin unë e çmoja si gazetar. Sipas tij, ai ishte i vetmi roman i kohës, i cili mund të ngjallte ndonjë interes të mundshëm për lexuesit e huaj. Ta konstatoje e ta shkruaje atë mendim publikisht, padyshim që ish një gjest mjaft kurajoz. Kështu, mendova t'i futesha punës, për përkthimin e tij. (…) Atëherë, unë nuk e njihja fare Ismail Kadarenë, edhe pse ai kish krijuar një farë emri. Si shumë të rinj, edhe Agi, ishte admiruese e atij autori. Ajo, bile, më kish bërë dhuratë edhe një përmbledhje të tij me poezi, të titulluar Shekulli im. Aso kohe, kish njerëz që thoshin se Kadareja qe një Hemiguej i dytë, të nisur ndofta nga fakti se ai kish preferencë të veçantë për atë autor, e kish përkthyer në shqip edhe novelën e tij Plaku dhe deti ".

Para se të niste përkthimin e romanit ai u takua me Kadarenë dhe i foli për projektin. Ismaili, s'mungoi të shfaqte kënaqësinë e tij të madhe. Aso kohe, ai nuk e kish famën e prestigjin e sotëm, por qe thjesht një autor i cili pëlqehej për frymën e re që sillte në poezi. Shumë e vlerësonin për stilin origjinal e, ca të tjerë, për devijimin nga realizmi socialist. Sa për Vrionin, ai qe thjesht një adhurues i Gjeneralit të ushtrisë së vdekur. Për të, ai roman, kish diçka krejt të veçantë: s'ngjante aspak me librat e tjerë që botoheshin në Shqipëri. Në këtë kontekst, është interesante të mësojmë se cilat qenë përshtypjet e para të Kadaresë, për Jusuf Vrionin. Në një nga librat e tij, ai e përshkruan kështu, njohjen me të:

... Ajo që pa dyshim më befasoi në takimin e parë me përkthyesin tim Jusuf Vrioni, ish jo vetëm eleganca e tij, nostalgjia për Francën e talenti i veçantë, por edhe 12 vjetët që ai kish vuajtur nëpër burgjet e llagëmet komuniste. Njohja jonë u bë në fillim të viteve '60. Shkova në dhomën e vogël, ku ai jetonte përkohësisht me të fejuarën, për të parë kapitullin e parë të  ‘Gjeneralit të ushtrisë së vdekur‘ të cilin ai kish nisur ta përkthente pa ndonjë shpresë për botim. Atëherë, unë s'dija frëngjisht, por lexoja pak anglisht. Duke parë përkthimin nga i cili, unë, natyrisht, nuk kuptoja asgjë, pyeta veten në se ai kish mundur ta mbante vallë të gjallë në vetvete gjuhën frënge, pas gjithë atyre që kish hequr nëpër hapsanat e errëta, transhetë e telat me gjemba. E ardhmja tregoi se, ai, prej saj jo vetëm që skish humbur asgjë, por përkundrazi, mes baltës e pisllëkut, frëngjishtja e tij e lëmuar prej vuajtjeve, qe bërë edhe më fine e më e përkryer…’ ( Ismail Kadare ).

Mbas shumë sorollatjesh e hezitimesh, më në fund, libri tashmë i përkthyer, u botua më 1967. Me pas, fati e solli që ai të dërgohej jashtë së bashku me ca libra të tjerë, të cilët aso kohe ishin botuar në Tiranë. ‘Një ditë, Helena, gruaja e Ismailit, më tha se kishin takuar një akademik francez qe e kish pëlqyer shumë përkthimin tim. Më vonë, mësova se Gjenerali i ushtrisë së vdekur do të botohej nga një shtëpi botuese franceze e quajtur Albin Michel’. Botimi i romanit në Francë qe një sukses i madh. Për Jusuf Vrionin hapej kështu rruga që përkthimi të bëhej jo vetëm mjet mbijetese, por edhe profesion, paçka se emri mbetej vazhdimisht anonim. Mbas botimit të romanit në Francë, Kadare ndërhyu tek Fadil Paçrami, (në atë kohë sekretar i Komitetit të Partisë të rrethit të Tiranës) e pas kësaj, Jusufi mundi të gjejë një vend pune në shtëpinë botuese Naim Frashëri.”Ish pikërisht në atë periudhë, pra në vitin 1966, gjatë punimeve të Kongresit të V - të të PPSH, që unë nisa përkthimin e teksteve politike. (...) Materiali i parë që më dhanë qe raporti që Enver Hoxha do të mbante para kongresit”. Përkthimet e materialeve politike, bëhen objekti i vetëm i punës së tij intensive. Duke filluar nga raportet e fjalimet e E. Hoxhës, buletinet e Komitetit Qendror, dhjetëra e dhjetëra materiale të tjera të Partisë, e gjer tek Veprat e librat e ndryshme të diktatorit …

‘... Për çdo tekst zyrtar isha vigjilent gjer në kopjen e fundit të përkthimit. Korrigjoja, korrigjoja e përsëri korrigjoja. Kjo punë zgjati për pothuajse 20 vjet. Por, ajo, qe vetëm një anë e medaljes. (...) Në kuadrin e punës që bëja në Shtëpinë Botuese Naim Frashëri (e cila më vonë u pagëzua në 8 nëntori ), përktheva vetëm romanet "Dimri i madh " e ‘Ura me tri harqe’. Përsa i përket veprave të tjera, ato i kam përkthyer të gjitha jashtë orarit zyrtar. Çdo mbrëmje, ulesha në tavolinën time pranë dritares, në një dhomë të vogël në katin e parë të shtëpisë, e cila për një farë kohe pat qenë e djalit. Me tekstin në shqip nga njëra anë e, makinën, nga ana tjetër... Që nga viti 1963 e gjer para pak kohësh, kam punuar me të njëjtën makinë shkrimi, të cilën ma kish dërguar dajo Xhemili nga Italia. E shtrenjta makinë, shoqja ime besnike!... E ndjej që duhet t'i bëj homazhe asaj makine të markës Triumph, me të cilën isha lidhur   fort, ashtu si dikur me lopatën me të cilën punoja nëpër kampet e burgjet e mia. Bashkë me të bëra ‘karrierë’ e, ish falë saj që lexuesit frankofonë mundën të lexojnë ‘Gjeneralin e ushtrisë së vdekur’ e shumë vepra të tjera të Kadaresë. Asnjëherë, ajo s'më la në mes të rrugës. Për besnikërinë e saj, ruaj gjithmonë një ndjenjë të thellë mirënjohje ose, më saktë, një sentiment të veçantë dashurie. Të gjithë, bile edhe më ekspertët në daktilografi, thoshin se ajo qe shumë më superiore se të tjerat, si në lehtësinë ashtu dhe në butësinë e shtypjes. Habiteshin me ndjeshmërinë në goditjen e germave; nga qe ajo i përgjigjej me besnikëri edhe kontaktit më të lehtë, pa i ngatërruar kurrë shkronjat. Edhe kthimi i karelit bëhej me lehtësi. Kështu, nëpër vite e në çdo situatë, ajo u bë jo vetëm shoqja por edhe artizania e ekzistencës sime …”.

Por, puna në Shtëpinë Botuese, për Vrionin nuk qe aq e lehtë sa dukej në aparencë. Vërtet, shumë njerëz e respektonin, po kish edhe që e shihnin shtrembër. Ndër ta, disa bënin punën e informatorëve të Sigurimit. Kolektivi ku punonte, këshillohej herë pas here që të mos i bënte shoqëri, e të mos harronte kurrë origjinën e tij klasore si edhe të kaluarën, si ish i burgosur politik. E, Erioni s'harron të tregojë për takimet me shefin e administratës, ish-gazetar i një reviste ushtarake, i cili plot mllef, i përsëriste herë pas here kërcënimin:

- Mos harro, se ti je armik e këtë do ta paguash!

Gjatë periudhës që punonte për përkthimin e materialeve të ndryshme të PPSH-së, Jusuf Vrioni bashkëpunoi edhe me një person të quajtur Nils Anderson, një marksist-leninist suedez, i cili merrej me botimin e përhapjen e Veprave të E. Hoxhës në botë. Në kujtimet e tij, ky i fundit, shkruan: …Takimet e mia me Vrionin, gjatë përkthimit në frëngjisht të Historisë së Partisë së Punës, ishin të rregullta e miqësore. Unë i vlerësoja dhe i konsideroja ato si momente të këndshme diskutimi, jo vetëm për punën që bënim së bashku, por edhe më gjerë. Por, shumë shpejt kuptova se afrimi im me të, nuk shihej me sy të mirë nga disa kolegë, të cilët shpesh më kishin venë në dukje se ata dyshonin për saktësinë e përmbajtjes ideologjike të përkthimeve të tij. Sipas tyre, Vrioni, mund të qe vërtet njohës i përkryer i frëngjishtes, por skish edukatë e formim marksist, gjë që rrezikonte të bënte edhe gabime ideologjike. (Nils Anderson ‘Celui par qui Kadare est arrivé’ - Les temps modernes - Fevrier 1996)

Megjithatë, një ditë tetori të vitit 1980, J.Vrionit i dorëzuan një ekzemplar të librit Hrushovianët ku autori, pra, Enver Hoxha, me anë të një autografi e përgëzonte atë për punën cilësore si përkthyes. Ngjarja bëri bujë. Vërtet, ai, i Madhi, i Pari, Kreu i Partisë dhe i vendit, i kish dhuruar atij një libër me dedikim ?! ”Natyrisht, shumë njerëz e ndjenin veten të fyer nga ajo ‘fitore’ relative, e u munduan ta kalojnë ngjarjen pa i dhenë rendësi dhe duke e harruar. Ndërkohë, kuptova se, për njerëzit e Sigurimit, fakti qe unë përktheja Enver Hoxhën, nuk ndryshonte asgjë përsa i përkiste shkallës sime të "rrezikshmërisë". Megjithatë viti 1980 shënoi një farë kthese relative ndaj gjendjes sime personale. Fakti që, puna ime qe çmuar aq lart, krijonte për mua një atmosferë disi të veçantë, po të kihej parasysh origjina familjare dhe e kaluara si i burgosur politik ...

(Jo vetëm gjatë viteve të fundit, por dhe sot e kësaj dite, lidhur me veprimtarinë e Vrionit si përkthyes, janë shfaqur opinione nga më të kundërtat. Një pjesë e ish -të dënuarve e persekutuarve politikë, e akuzojnë atë se i ka shërbyer me devocion diktaturës e se, për rrjedhim, ai nuk ka të drejtën morale t'i përkasë së njëjtës ‘kategori’ me ta. Një pjesë tjetër, e kjo është, besoj, edhe më e madhja në opinionin publik shqiptar, e gjykojnë si diçka normale dhe të pa evitueshme, punën e tij si përkthyes i veprave politike. Ndërkohë, me ‘kategorinë’ e të parëve, çuditërisht, bashkohen edhe disa individë, një pjesë e të cilëve intelektualë të diasporës, të cilët thonë se,’mëkati’ më i madh i Vrionit nuk ka qenë  përkthimi i veprave të Hoxhës, por ai i librave të... Kadaresë. (?!) Por, le të ndalemi pak te gjykimi i atyre që e akuzojnë Vrionin si ‘kolaboracionist’ me regjimin enverist. Në fakt, për të qenë realistë, është vështirë të mendosh një qëndrim tjetër, për një njeri që pat vuajtur galerat komuniste e që rrezikonte të rifutej përsëri në to. A mund ta refuzonte ai një rrugë dalje, një mënyrë adaptimi të tillë për të mbijetuar?... Sa qenë ata, të cilët në atë kohë refuzonin që kulturën e dijet të mos i vinin në shërbim të sistemit, pikërisht për të gjetur një status quo që mund t'u siguronte ekzistencën e një qetësie relative në shoqërinë totalitare?... Ky qëndrim i komplikuar, i imponuar nga frika, ushtrimi i dhunës, terrori e indoktrinomi sistematik, kishin përfshirë, ne fakt, gjithë inteligjencien shqiptare të kohës. Atëherë, si mund t'i rezistonin atij presioni, individë të tillë si Vrioni, të cilëve, në një farë mënyre, u jepej "shansi" i rrallë të shihnin pakëz "dritë" në tunelin e frikshëm të jetës totalitare ?... ( Shënim im –Vasil Qesari )

Rehabilitimi i Vrionit u bë shkak i mjaft pëshpëritjeve në qarqe e mjedise të ndryshme të shoqërisë së asaj kohe. Veçanërisht nga armiqtë e tij të betuar për vdekje. Dhe vërtet, duket se, vdekja po i vinte rrotull, por nga një drejtim tjetër. Një infractus i pa pritur e çon në buzë të varrit, por autoritetet japin alarmin, duke ngritur gjithë mjekësinë shqiptare në këmbë. Partia s'e dëshironte vdekjen e tij. Ai, duhej të jetonte, për të vazhduar përkthimin e Veprave të shokut Enver !...

Nica, motra e tij, e cila jetonte në Itali, e alarmuar, i shkruan një letër Enver Hoxhës për ta lejuar që të kurohet pranë saj. Letra bie në duart e Nexhmijes, e cila është e interesuar që Vrioni të shërohet sa më shpejt. Pas kësaj, drita jeshile, hapet. Formalitetet bëhen me urgjencë. I jepet pasaporta për jashtë, i akordohet viza e, ai nuk u beson syve, kur avioni ulet mbi pistën e aeroportit të Fiumiçinos në Romë.

Ishte mars i vitit 1985... Përveç shmalljes me motrën, mbas vitesh ndarje që s'mbahen mend, përveç kujdesjeve e kurave për rikthimin e shëndetit, ai ndjen ta pushtojnë ndjenjat e nostalgjisë për vitet e rinisë dhe kujtimet e paharruara të saj. Por, tashmë ai gjen një Itali tjetër e ndryshimet nuk i ndjellin veçse keqardhje. I shëruar, Jusuf Vrioni, kthehet në atdhe ku e presin ngjarje të reja. Enver Hoxha ka vdekur dhe drejtimin e Partisë e ka marrë Ramiz Alia. Shumë shpejt, Vrionit i duhet t’i përvishet punës për përkthimin e librit të tij Enveri ynë. Më pas, më 1987, një tjetër lajm i mirë. Mbas shume hezitimesh, jepet aprovimi për përkthimin e romanit Koncert në fund të dimrit të Kadaresë, i cili gjer atëherë, konsiderohej pothuajse një libër i ndaluar.

E ja, pak më vonë, ndodh mrekullia... Ministria e Jashtme franceze e fton në kremtimet e 200 vjetorit të Revolucionit Francez. “... Një nga gjërat e para që bëra sapo mbërrita në Paris, ishte të shkoja e të shihja vendet ku kisha kaluar vitet e mia të rinisë, aty në avenynë Victor Hugo. Qysh prej 50 vjetësh, për mua aty fshiheshin kujtimet më të bukura të jetës. Shkova në shtëpinë ku kishim banuar e, me ndrojtje u ngjita gjer në katin e tretë, aty ku dikur qe një korridor i gjerë, në faqet e të cilit kisha bërë kushedi sa vizatime. Ai tashmë ish transformuar e qe ndarë në apartamente të veçantë. Kush banonte tani aty ?... S'i rashë asnjë zileje e, meqenëse poshtë më prisnin, zbrita shkallët me dhembje e me sytë mbushur plot lotë …“.

Parisi !... Nostalgjia hap portat e ai vrojton, shikon, kujton. Ndryshe nga imazhet e femijnisë, qyteti i duket i bardhë e me më tepër dritë. Ndërtesat e dikurshme të nxira nga shekujt, i gjen më të pastra, më të reja, më të ndritshme. Ai përfshihet në jetën e tij plot gjallëri. Takime me miq të vjetër. Lotë e emocione. Pritje të ngrohta. Ndër të tjera edhe me Claude Durand, drejtorin e Shtëpisë Botuese Fayard...

Pas një viti, me 1990, e pret përsëri një udhëtim tjetër, po në Paris. Aty takohet me Liri Begenë, kineasten e njohur me orgjinë shqiptare. Merr pjesë në Kolokiumin Ndërkombëtar të Përkthyesve në Arles. Përsëri takime plot mall. Me miq e shokë të rinisë. E përsëri kthim në Shqipëri. Vendin e gjen në tension. Në gjendje të nderë. Pritet të ndodhë diçka. Mbas gjysme shekulli shtypje, dukej se po vinte shpërthimi. Ngjarjet precipitojnë për ditë. Ambasadat e huaja sulmohen e pushtohen nga mijera vetë. Me 25 shtator 1990, Ismail Kadare, kërkon strehim politik në Francë. ‘... Isha në shtëpi kur dëgjova lajmin e dhenë nga radioja. Jehona e atij veprimi ishte shumë e fortë në mbarë vendin. Në princip, unë e konsiderova të drejtë vendimin e Ismailit, sepse në atë mënyrë ai distancohej nga regjimi totalitar, ndërkohë që diktatura vazhdonte të ishte endé kërcënuese. Por, për mendimin tim, Kadareja iku në një moment kur prestigji i tij personal qe mjaft i madh, jo vetëm në letërsi por edhe më tepër…’.

Ngjarjet e asaj vjeshte tronditëse, ndjekin njëra-tjetrën me vërtik. Lejohet praktikimi i riteve e hapen objektet fetare. Hiqen statujat e Stalinit e Leninit. Lëvizja studentore bëhet vatra e revoltës kundër regjimit komunist. Në sheshin Skenderbej, demonstruesit rrëzojnë e heqin zvarrë statujën e Enver Hoxhës. Shqipëria flak tutje, me neveri e guxim, dyzetë e ca vjet frikë, vuajtje e terror të pashembullt.

‘Dy - tre muaj pas ikjes së Ismailit, në shtëpi më erdhën Preç Zogaj e Pirro Misha. Më pyetën në se pranoja të paraqitesha si kandidat i Partisë Demokratike në zgjedhjet e para pluraliste. U thashë se e vlerësoja propozimin e tyre por s'kisha ndërmend t'i përkushtohesha karrierës parlamentare. Mendoja se kish edhe mënyra të tjera për t'i shërbyer ngjarjeve në zhvillim. Ndërkohë, në vijim të ngjarjeve të vitit 1991, u kooptova në Komitetin e Mbrojtjes të së Drejtave të Njeriut.

Rruga e Vrionit drejt Perëndimit, tashmë është plotësisht e lirë. Në vjeshtën e vitit 1990 ai merr pjesë në manifestimin La fureur de lire, në Paris. Më 1993, dekorohet nga qeveria franceze me Urdhrin e Letërsisë e Arteve. Më 1994, merr çmimin Halperine Kaminsky, për përkthimet e tij në frëngjisht. E së fundi, si për t'i u kthyer gjer në detajet më intime jetës e viteve të shkuara, në pranverën e vitit 1995, në shoqëri me ambasadorin francez në Tiranë, bën një vizitë në ishullin e Korfuzit, aty ku edhe kish lindur 79 vjet më parë.

Para tij, shpalosen përsëri, kujtime të largëta.
Çdo gjë përreth ka ndryshuar.
Pjesa më e madhe e njerëzve të njohur kanë vdekur.
Ndërsa, ai ?
Ai është gjallë.
I shpëtuar për fat e mrekulli, nga vorbullat e përgjakura të kohëve.
Por, ndërkohë, është vonë.
Tepër vonë, për ta ndjerë veten, tërësisht e thellësisht të lumtur !

... E, megjithatë, teksa mbi gjinjtë e vegjël e të bardhë të ishullit helen bie bryma ngjyrë trëndafili e mëngjesit e, një varkë me vela nis të rrëshqasë duke u përkundur lehtë-lehtë mbi detin vaj, ai bindet se jeta e njeriut s'ka fund dhe se, ngjarjet, kujtimet, ndjenjat e emocionet të cilat e shoqërojnë përjetësisht atë, nuk mund t'i përkasin kurrë Harresës dhe Vdekjes ... 

(Në Francë, me të nderuarin Vrioni, pata fatin e rrallë të shkëmbej dy - tri letra e të bisedoj disa herë në telefon. Për herë të fundit i telefonova pikërisht një muaj para vdekjes. Ish i sëmurë e tejet i lodhur, por asnjëherë pesimist. Megjithatë, teksa e uroja për një shëndet të plotë e pa probleme, më falënderonte duke më thënë se në, jetë fati e kish ndjekur ca si tepër për mirë por, kësaj radhe me sa dukej, s'do të qe përsëri me të ... E vërtet, pas ca kohësh, Jusuf Vrioni dha shpirt në moshën 85 vjeçare. Ai vdiq të premten e fundit të majit 2001 në Paris duke mbajtur endé detyrën e ambasadorit tonë në UNESCO. Amaneti i fundit i shqiptarit dhe intelektualit erudit, evropianit të shquar të shekullit që sa kaloi, njeriut që ia doli mbanë të kalonte nga Sharibda në Shilla, mjeshtrit të talentuar të gjuhës së Balzakut e Bodlerit, përkthyesit të madh të Kadaresë, ish të prehej përfundimisht në vendin e tij, në Shqipëri, aty pranë varrit të së ëmës, e cila e kish dashur aq shumë ... ( Shënim im – Vasil QESARI )

Kjo foto, të cilën ma dërgoi këto ditë Dionis Qirixidhi nga Athina, është pamja e një kartoline zbuluar kohët e fundit prej tij e që rezulton të jetë e panjohur më parë. Siç më shkruan Dionisi, sipas të gjithë gjasave, realizuar në gjininë e grafikës, ajo duhet të jetë bërë nga një artist austriak, i cili ka qenë frymëzuar prej aktit të shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë, më 28 nëntor 1912, në Vlorë. Në të paraqitet pikërisht atmosfera në fjalë. Në pamje, shihet një tip ballkoni, në të cilin qëndrojnë gjashtë vetë. Në qendër, nenë flamurin kombëtar është Ismail Qemaili i cili në një dorë, mban fjalën e shkruar me rastin e lajmit të madh e, me tjetrën përshëndet popullin mbledhur me atë rast. 

Sipas studiuesit Bardhosh Baçe, pranë Ismail Qemalit, zëne vend dy klerikë : në të majtë Haxhi Muhameti dhe djathtas prifti Marko Moçka. Dihet historikisht se në kuvendin kombëtar që shpalli pavarësinë krahas tyre, kanë qenë edhe Dom Nikollë Kaçorin e Baba Selimi i Tepelenës pra, aty kanë qenë të pranishëm dhe kanë bekuar Flamurin Kombëtar, përfaqësuesit e gjithë komuniteteve fetare. Kjo kartoline ( tip carte postale ) ka të shkruar në shqip fjalinë : Shpallja e Vetëqeverimit të Shqipërisë në Vlorë, më 28 nëntor 1912. Ajo është shkruar me germa të alfabetit shqip të shoqërisë atdhetare ‘Drita’ të Bukureshtit si edhe në gjuhen gjermane. Pulla postare e vendosur mbi të, është nga ato të emisionit të parë të pullave shqiptare, të cilat i hodhën në qarkullim Postat Shqiptare të Qeverise së Përkohshme. 

Në qendër të saj, është vulosur me bojë të zezë shqiponja me dy krerë e, lart saj, mezi shquhet një gjysme hëne e vogël me yll. Kjo, për arsye se, pullat e para shqiptare, ne fakt ishin pulla turke të stampuara me shqiponjën dykrenore. Po ashtu, vula që ndodhet mbi të, është e vendosur nga Posta e Vlorës, dhe mban datën e janarit 1913 ( dita është e padukshme ). Tani për tani, nuk dimë hollësira se kush është autori i kësaj grafike, e cila paraqet skenën e mësipërme e që ka qarkulluar si kartolinë. Po ashtu, ku është shtypur ajo si dhe në ç’mënyrë është shpërndarë etj. Por, mendoj se kjo duhet të jetë edhe kartolina ( carte postale ) e parë, e njohur gjer më tani kushtuar  shpalljes së pavarësisë, të cilën me sa duket një qytetar austriak ia dërgon nga Vlora familjes së tij në Vjenë, shoqëruar me një tekst të shkurtër në gjermanisht, me të cilin njofton për ngjarjen e madhe kombëtare shqiptare …