'... Ndodhi që të jem lindur pikërisht atëherë, kur sapo pati nisur udhë gjysma e dytë e Shekullit të Njëzetë. Lindje fatale, në mes një shoqërie mizore. Im atë, fare i ri, me kërshërinë e Dantes trokiti në portat e Ferrit, ndonëse i ishte ofruar atij Parajsa Komuniste. Eci kështu ai nëpër dekada, së bashku me shokët e tij, herë shtigjesh të përflakur, herë të shkrumbuar, duke pritur ankthshëm mbërritjen time. Dhe unë s'vonova e beha një ditë. U pamë rrallë, tek rrokulliseshim poshtë, humnerave të pafund. Më pas, ne e humben njeri - tjetrin përgjithmonë. Sot, tek endem nëpër Paris, Londër e New -York, shpirtrat e tyre të linçuar, më faniten përmes ndriçimit të rremë të Qytetërimit ...'.
(Shënim i kopertinës së pasme të romanit 'Gjuetia e Pëllumbave' të Henrik S.G.)
"GJUETIA E PELLUMBAVE"
NJE ROMAN 'NDRYSHE' ...
Nga Simbad DETARI
... Nuk e di pse, kur u ndamë me Henrik S.G. në La Rochelle, e kur ai më la në duar një qese katrore prej letre, me dy romanet e tij të fundit brenda saj, ndjeva si të mbaja diçka, me peshë të rendë plumb. Edhe sot e kësaj dite, e kam të gjallë atë ndjenjë të çuditshme, rrëqethëse, ndërkohë që ata ishin vetëm dy romane voluminozë, por gjithsesi jo aq sa për të më tronditur keqas; njëlloj si të kisha mbi krye një barrë sfilitëse, tamam si Guri i Sizifit. Më pas, për fatalitet, për dreq, për providencë a diçka tjetër të pashpjegueshme, kuptova se ajo qese letre që ai më kish lëshuar në duar, ishte vetë jeta e tij. Por, jo një jetë sidokudo, e jo thjesht ajo e një individi, në kohë e rrethana të caktuara. Ishte diçka, shumë më tepër, e cila pasi kish torturuar keqas të zotnë, po vepronte tashmë, po me të njëjtin efekt, tek unë. Pastaj, ky sentiment, më shoqëroi edhe në njëzetë a tridhjetë faqet e para e më pas, më mbajti mbërthyer, gjer në fund të leximit të tij.
Pse ta mohoj, ishte diçka e cila fillimisht, (siç na ndodh rëndom kur lexojmë krijime që dalin jashtë së zakonshmes e na shtyjnë të mendojmë, vepra e autorë të mëdhenj), herë - herë më kujtonte romanin 'Pavijoni i kancerozëve' të Solxhenicin por, gjithsesi, jo me realitetin, logjiken dhe filozofinë e të shkruarit të tij. Ky ishte gjë tjetër, një roman 'ndryshe'; ishte pikërisht ai i Henrik S.G. dhe krahasimet, nuk shkonin hiç. Ishte një kalvar, ta lexoje atë ! Rrëqethës, vrasës, poshtërues dhe lavdërues. Sa hyjnor po aq edhe diabolik. Me të Keqen e pashmangshme dhe të Mirën universale njerëzore. Dhe, ishte pikërisht duke e lexuar atë gjer në fund, që unë mësova se kush ishte 'misteriozi' Henrik S.G. Dhe fola me të. Jetova, vuajta, bisedova, u tmerrova, u ngazëlleva, qava e qesha. Tamam sikur ta kisha njohur në vite. Sikur të qemë rritur në të njëjtën rrugicë lagjeje, si të kishim vuajtur bashkë, si të kisha qenë dhe unë, në mos me të -me hijen e tij- aty në kampin e përqendrimit në Spaç, te 'Kumbulla'.
Pra, ishte nëpërmjet atij romani që unë kisha mundur të dekriptoja jo vetëm veprën letrare si të tillë, por gjithë tragjedinë, personazhet dhe filozofinë e tij, duke gjetur kështu çelësin, për të hyrë në një portë të fshehtë, ku do të zbuloja personalitetin e njeriut - shkrimtar. Dhe, keshtu, përgjigjen e pyetjes sime të hershme, se kush qe pra, ai, ‘misteriozi’ Henrik S.G., ç’të veçante kish, ku, në ç’forcë e në ç’mendje fshihej ajo mrekulli të shkruari, e mora, prej vetë heroit të tij kryesor i cili duke folur për veten, diku, thotë:
'...Tek AI, butësia e shpirtit dhe ndjenjat delikate, ndërthureshin me vrazhdësinë e karakterit të tij, me hovin e papritur, të papërmbajtur. Foshnja e ëmbël, brenda tij, shpesh binte në gjumë e i linte vendin burrit të vrazhdë e arrogant. Ndonëse dukej i qetë me heshtjen e tij të gjatë e të thellë, një luftë e pashuar flakëronte brenda tij. AI që godiste aq hidhur e pa mëshirë të ligën, dinte të ledhatonte aq ëmbël mirësinë. Dashurohej dhe jepej, me gjithë forcën e shpirtit të tij, ndaj njerëzve të ndershëm, të vendosur për ta jetuar jetën vetëm me një fizionomi, atë të çiltrën. Njerëzit që e jepnin dashurinë e sakrificën aq thjeshtë e pa pompozitet ... AI ishte plot ëndrra e imagjinatë. Shpesh, e tërë qenia e tij largohej nga realiteti i sëmurë e merrte arratinë, duke fluturuar me krahët e fuqishëm të ëndrrës, në qiej të kaltër e të freskët, krejt ndryshe nga zagushia mbi rruzull. Fluturonte në transparencën e asaj hapësire të pamatë që ishte një kontrast i madh me turbullirën e jetës njerëzore ... dhe ndjente se nuk kish më dëshirë të kthehej në Tokë ... I tillë ishte AI, që në fëmijërinë e tij të hershme ...'.
E, teksa po mbylla fletën e fundit te romanit, thashë me vete se janë të paktë, të numëruar me gisht, ata shkrimtarë të Lindjes Komuniste (e, bashkë me ta dhe psikoanalistët, sociologët e filozofët) të cilët kanë mundur të eksplorojnë, të zbresin poshtë në honet, në rrathët flakërues dhe vrimat e pafund të gulageve komunistë në përgjithësi e, të atyre shqiptarë, në veçanti. E pra, Henrik S.G., ky njeri i cili bashkë me familjen, e kish kaluar jetën internimeve, kampeve famëkeqe e burgjeve, për mendimin tim, kish arritur të krijonte mrekullisht (jo thjesht, për shkak të fatkeqësisë së tij, vetjake), një nga veprat më perfekte, më tronditëse, më sinjifikative, të ushtrimit ekstrem të dhunës dhe poshtërimit human. Dhe këtë e kish kryer, me një forcë mahnitëse artistike e psikologjike, jo thjesht duke bërë autopsinë e fatit tragjik të një kombi e as të një epoke të caktuar, por duke hetuar me syrin e një vëzhguesi fantastik, të lindur të tillë, atë çka është për të, më esenciale: pikërisht, ekzistencën, transformimin, përçudnimin, fatin e individit, jo vetëm në hetuesi, burgje e kampe përqendrimi, por në universin totalitar në përgjithësi e, në subkoshiencën dhe sjelljen e tij, në veçanti.
I tillë është pra, romani i dytë i Henrik S.G, me titullin 'Gjuetia e Pëllumbave' (Ombra GVG – 2001), i cili përshkruan pikërisht, fatin tragjik të atyre që jetuan në Ferr. Por, në një Ferr, 'ndryshe' nga ai që kemi njohur gjer tani, nëpërmjet botimeve të ndryshme ku kryesisht, flitet për përvoja biografike, emra, njerëz e vende. Sigurisht edhe për vuajtje, tortura e privacione të llahtarshme. Në të, më tepër se sa për Flakët e Ferrit, autori shkruan për perversitetin njerëzor në kampet e përqendrimit, për metamorfozat shpërfytyruese të banorëve të tyre, për potenciale shkatërrimtarë të tillë si: urrejtja dhe poshtërsia të cilat, qenia njerëzore i ka në gen, shpesh duke i manifestuar në mënyrën më të ndyrë e të poshtër. Dhe këtu, në këtë optike pikërisht, mendoj se qëndron e veçanta e shkrimtarit në fjalë. Pikërisht, për vështrime, analiza e refleksione të kësaj natyre, të cilat i ndeshim qysh në fillim të romanit, në fjalët e personazhit – autor, ku ndër të tjera, thotë se:
' ... Ishte perversi, fizionomia e pështirë e tij që la gërvishtje të thellë në koshiencen time. Është tronditës fakti, që kjo fizionomi bie shumë më poshtë se ajo e xhelatit. Është poshtëruese për historinë e Gulagut që i burgosuri pervers e urren të burgosurin e ndershëm, gjë të cilën xhelati nuk e bën. Shëmtia e Gulagut, nuk mishërohet në rreckat e banoreve të tij, as në fizionomitë e mjeruara të tyre, por në sytë e paturpshëm dhe Shkëlqimin e Perversit. Tragjedia dhe mjerimi, nuk ndihen aq në rënkimet e vuajtjet, sa në të qeshurën, lodrat dhe humorin e tyre (...) Kundrejt kësaj tabloje, mbetet në hije ajo e cila duhet të triumfojë: Mirësia. Ajo ecën qosheve, për t’i lenë bulevardin Paradës së Perversitetit. Ajo struket e qëndron e heshtur, e tronditur, kur shikon shkëlqimin e Turpit. Mirësia, vishet me petkun e lypsarit dhe perversi i kalon pranë, për t’i ofruar pak lëmoshë. Lëmosha është të lënurit të qetë në qoshen e saj, për të mos e fyer, luftuar, spiunuar për krimet e saj, për të mos e shtyrë atë, në vetëvrasje. Mirësia vështron me sy te përlotur, triumfin e Perversitetit, ndërsa ky i fundit ndodh qe ta mëshirojë atë ...’.
Këto janë, në përgjithësi, esenca, thelbi, bërthama, ato që përbejnë edhe vetë filozofinë e romanit në fjalë. Kjo është, pikërisht ajo farë e stërmadhe e së Keqes (jo e bardhë si vezë struci, por e zezë dhe e pistë), si vetë perversiteti njerëzor. Asaj, së cilës autori, me një bisturi që dhemb e lëshon vazhdimisht gjak kuterbues e qelb të verdhë, i heq asaj një edhe nga një, lëvozhgat pa fund. Duke shpalosur, nëpërmjet tablosh e rrëfimesh drithëruese, mes personazhesh të këqij e të mirë, krenarë e zvarranikë, të lartë moralisht e të ndyrë në kulm, për të gjetur me ngulm, më në fund, një grimë materie me vlerë. Për të gjetur, pikërisht atë që quhet MIRESI e që përbën shpresën e vetme dhe të fundit njerëzore, per te besuar se ekziston një e vetme mundësi, për të shmangur Katastrofën ...
